Stobrawski Park Krajobrazowy

Stobrawski Park Krajobrazowy został powołany rozporządzeniem Wojewody Opolskiego w 1999 roku na powierzchni 52 636,5 ha. Obejmuje teren dwunastu gmin: Dobrzenia Wielkiego, Dąbrowy, Kluczborka, Lasowic Wielkich, Lewina Brzeskiego, Lubszy, Łubnian, Murowa, Pokoju, Popielowa, Świerczowa i Wołczyna.

    Położony jest w dorzeczu Stobrawy, Budkowiczanki, Bogacicy, Brynicy i Smortawy. Na południu granica parku opiera się o rzekę Odrę, przecinając ją w okolicach Mikolina oraz Nysę Kłodzką. To właśnie w dolinach rzek znajdują się najcenniejsze przyrodniczo fragmenty parku. Są nimi położone wzdłuż Odry tereny lasów grądowych, łęgowych, podmokłych łąk oraz porośnięte roślinnością wodną i bagienną starorzecza. Cenne są również doliny pozostałych rzek będące mozaiką łąk, pól, zadrzewień, kęp krzewów oraz sieci kanałów melioracyjnych. Miejsca te razem z kompleksami stawów hodowlanych są ostoją dla wielu rzadkich gatunków zwierząt (głównie ptaków) i roślin.

    Dominującym typem zbiorowisk roślinnych na terenie parku są zbiorowiska leśne, z których największą powierzchnię zajmują bory sosnowe. Na licznych, sięgających 20m wysokości wydmach występuje suboceaniczny bór świeży, natomiast wzdłuż cieków wodnych i na dawnych torfowiskach – niewielkie płaty wilgotnego boru trzęślicowego oraz kontynentalnego boru bagiennego. Choć znaczną powierzchnię parku zajmują monokultury sosnowe, trafiają się niewielkie fragmenty wiekowych, dochodzących do 200 lat starodrzewi. Lasy liściaste występują głównie w dolinie Odry, Stobrawy i Smortawy. Są to przede wszystkim grądy o charakterze przejściowym pomiędzy grądem środkowoeuropejskim a subkontynentalnym, a także łęgi: jesionowo – olszowe, jesionowo – wiązowe oraz bardzo rzadki i cenny przyrodniczo łęg wierzbowo – topolowy. Na podmokłych siedliskach dolin rzek, np. w okolicach Rybnej, Popielowa, Zieleńca i Pieczysk występuje ols, a w okolicach Lubszy żyzna buczyna niżowa. Bardzo ciekawe są również zbiorowiska wodne Stobrawskiego Parku Krajobrazowego, spośród których najbardziej warte zachowania i przyrodniczo najcenniejsze są zbiorowiska z kotewką orzechem wodnym i salwinią pływającą.

    Na terenie parku stwierdzono występowanie 49 gatunków roślin prawnie chronionych, 16 gatunków z Polskiej czerwonej listy oraz około 130 gatunków rzadkich. Do najciekawszych należą: długosz królewski, rosiczka okrągłolistna, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, mysiurek maleńki, lindernia mułowa, 7 gatunków z rodziny storczykowatych (m. in. kukułka Fuchsa i kruszczyk siny) oraz rośliny wodne. W starorzeczach w dolinie Odry rośnie kotewka orzech wodny, której liście tworzą na powierzchni wody charakterystyczne rozety oraz wodna paproć – salwinia pływająca. Spośród roślin chronionych i rzadkich 13 gatunków znajduje się na „Liście roślin zagrożonych w Polsce”, a trzy z nich (salwinia pływająca, kotewka orzech wodny i lindernia mułowa) zostały umieszczone na liście roślin chronionych w Europie Konwencją Berneńską. Pięć gatunków znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin.

Teren parku krajobrazowego również pod względem faunistycznym zdecydowanie wyróżnia się spośród innych cennych przyrodniczo obszarów województwa opolskiego. Do rozrodu przystępuje tu około 250 chronionych gatunków zwierząt (w tym 165 gatunków ptaków). Wśród nich jest 47 gatunków z krajowych czerwonych list oraz 18 gatunków bliskich zagrożenia w swoim globalnym zasięgu. Duże znaczenie dla zachowania bogactwa fauny parku mają lasy liściaste położone na terenie doliny Odry i Nysy Kłodzkiej oraz w pobliżu stawów rybnych. Są one miejscem występowania wielu gatunków zwierząt, które gdzie indziej stają się coraz rzadsze. Należą do nich kania czarna i ruda (symbol parku), orlik krzykliwy, dzięcioł średni, muchołówka białoszyja i mała oraz koszatka.

    Stawy rybne są schronieniem dla dużej grupy ptaków wodnych, wśród których znajduje się bąk i zielonka. Przez cały rok nad Odrą i na stawach rybnych można obserwować polujące bieliki. W lasach parku gniazduje też bocian czarny, żuraw, samotnik oraz włochatka. W lasach Nadleśnictwa Brzeg spotykany jest łoś. Dużą wartość przyrodniczą, głównie ze względu na występujące tu rośliny, ale również zwierzęta, posiadają łąki w międzywalach Odry i Nysy Kłodzkiej. Występują tu rzadkie motyle – czerwończyk nieparek i modraszek nausitous. W starorzeczach spotyka się szczeżuję wielką, pijawkę lekarską oraz liczne płazy, w tym kumaka nizinnego. Interesujące są również doliny mniejszych rzek, takich jak Budkowiczanka, zamieszkana przez wydry, bobry i pliszki górskie.

    Na terenie Stobrawskiego Parku Krajobrazowego znajdują się obecnie cztery rezerwaty przyrody, 8 użytków ekologicznych, jeden zespół przyrodniczo-krajobrazowy oraz 53 pomniki przyrody.

W ramach obszarów chronionych Natura 2000 wyznaczono Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Grądy Odrzańskie oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk Lasy Barucickie i Łąki w okolicach Karłowic nad Stobrawą. OSO Grądy Odrzańskie obejmuje dolinę Odry od Dobrzenia Małego po Wrocław. Znaczny fragment tej ostoi znajduje się w granicach Stobrawskiego Parku Krajobrazowego. Chroni populacje rzadkich gatunków ptaków takich jak kania czarna i ruda, muchołówka białoszyja, dzięcioł średni i zielonosiwy czy derkacz, a także ich siedliska, czyli występujące tutaj grądy, łęgi, zalewowe łaki i starorzecza. SOO Lasy Barucickie obejmuje kompleks bardzo dobrze zachowanych lasów liściastych zlokalizowanych w dolinie Smortawy. Ma duże znaczenie dla zachowania chronionych gatunków chrząszczy: kozioroga dębosza, jelonka rogacza i pachnicy dębowej. SOO Łąki w okolicach Karłowic nad Stobrawą obejmuje kilkusethektarowy kompleks łąk zlokalizowany w dolinie Stobrawy. Powołany dla zachowania populacji występujących tu chronionych gatunków motyli: modraszka teleiusa, modraszka nausitousa i czerwończyka nieparka.

Wszystkie istniejące rezerwaty przyrody znajdują się na terenie Nadleśnictwa Brzeg i gminy Lubsza. Rezerwat Leśna Woda chroni fragment lasu mieszanego naturalnego pochodzenia, w którym dominują buki (jeden z nich został uznany za pomnik przyrody) i sosny. Niewielki rezerwat Rogalice chroni urozmaicony gatunkowo las liściasty z domieszką świerka. 

    Najłatwiej dostępnym i chyba najpiękniejszym rezerwatem jest rezerwat Lubsza, położony przy drodze z Brzegu do Namysłowa, w którym można podziwiać stare okazy buków. Rezerwat jest częścią dawnych lasów Puszczy Śląskiej i niektóre jego fragmenty mają niemal puszczański charakter. Występują tu rzadkie gatunki ptaków, takie jak siniak, dzięcioł zielonosiwy i muchołówka białoszyja.

   Na początku 2010 roku powołany został rezerwat przyrody Barucice. Rezerwat ten charakteryzuje się wyjątkowym bogactwem florystycznym i faunistycznym. Na terenie objętym ochroną stwierdzono występowanie 11 gatunków roślin chronionych i wielu rzadkich. Do najważniejszych należą: kukułka Fuchsa, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny, listera jajowata, wawrzynek wilczełyko, przylaszczka pospolita, łuskiewnik różowy, jarzmianka większa, żywiec dziwięciolistny i cebulkowy. Spotkać możemy tam również 33 gatunki chronionych zwierząt, z czego większość to ptaki.  Spośród nich należy wymienić dzięcioła czarnego, średniego i zielonosiwego, muchołówkę białoszyją, jastrzębia, wilgę oraz kruka.

   Najbardziej znany użytek ekologiczny Gęsi Staw to malownicze starorzecze położone w nadodrzańskim lesie na południe od Wielopola w gminie Popielów. Występuje w nim m.in. kotewka orzech wodny, grążel żółty i grzybienie białe. Pozostałe użytki to: Rdestnica (starorzecze z chronionymi gat. wodnymi), Riparia (skarpa Nysy Kłodzkiej z gniazdami jaskółki brzegówki), Staw pod Pomnikiem (oczka wodne w dawnym wyrobisku piasku w dolinie Odry), Stawki nad Nysą (starorzecza wraz z podmokłymi łąkami w dolinie Nysy Kłodzkiej), Nad Nysą (starorzecze w dolinie Nysy Kłodzkiej), Puchacz (łąka w dolinie Budkowiczanki z rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt), Jagienieckie Łąki (rozległe śródleśne łąki). Jedyny na terenie parku zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Nysy koło Wronowa obejmuje tereny w dolinie Nysy Kłodzkiej z licznymi starorzeczami, oczkami wodnymi, podmokłymi łąkami oraz lasami liściastymi.  Pomniki przyrody Stobrawskiego PK to pojedyncze drzewa, grupy lub aleje drzew. Najczęściej są to dęby szypułkowe i buki. Do najciekawszych pomników należy aleja dębowa przy szosie z Karłowic do Stobrawy oraz osiem ogromnych dębów rosnących przy szosie w Nowej Bogacicy. Warto też odwiedzić znajdujący się w pobliżu Gęsiego Stawu dąb Klara, z którym związana jest legenda o nieszczęśliwie zakochanej dziewczynie.

    Park krajobrazowy to obszar interesujący nie tylko pod względem przyrodniczym. Na jego terenie położonych jest wiele miejscowości bogatych w zabytki kultury materialnej. Jedną z ciekawszych jest leżący w samym sercu parku Pokój założony w połowie XVIII wieku przez księcia wirtemberskiego Karola Krystiana Erdmanna. Początkowo był niewielką osadą leśną, szybko jednak przekształcił się w dobrze funkcjonujące miasteczko (jednak bez oficjalnych praw miejskich). Zbudowano tutaj murowany zamek, wokół którego założono ogród francuski, park angielski z kompleksem stawów oraz winnicę. Wiele elementów architektury z tamtych czasów zachowało się do dziś. W centrum możemy podziwiać cmentarz i kościół ewangelicki z drugiej połowy XVIII wieku oraz plebanię parafii ewangelicko-augsburskiej z drugiej połowy XIX wieku. W północnej części, na skraju lasu, położony jest tajemniczy, zarośnięty cmentarz żydowski.

    Jednym z najciekawszych obiektów pozostaje jednak nieco zapuszczony ogród francuski oraz park angielski. Poza ciekawymi, nierzadko sędziwymi już okazami ozdobnych drzew i krzewów, znajdują się tu pozostałości parkowych figur i pomników, z których najbardziej znany jest żeliwny odlew lwa z 1863 roku. Na porośniętej bukami wyspie niewielkiego stawu możemy zobaczyć ruinę tzw. salonu herbacianego z 1777 roku. Na południe od Winnej Góry przy szosie Opole – Namysłów znajduje się inna niezwykła budowla – „Świątynia Matyldy”. Powstała ona w 1827 roku z polecenia księcia Eugeniusza, który pragnął w ten sposób uczcić swą zmarłą w wieku 25 lat żonę Matyldę oraz synka Wilhelma, który zmarł następnego dnia po śmierci matki. Nieopodal ukryta w gęstwinie drzew i krzewów, znajduje się rotunda z tunelem, zwana dawniej „Elizjum”. Historia głosi, że książę Eugeniusz rozkazał tam wykonać panoramiczne malowidło dla swej drugiej żony – Heleny. Księżna spacerowała po parku i poprzez podziemny tunel przechodziła do rotundy, a wówczas rozciągała się przed nią panorama jej rodzinnych stron.

    Spośród licznych ciekawostek kulturowych Stobrawskiego Parku Krajobrazowego wymienić należy dawną karczmę przydrożną z XVIII wieku – tzw. „Wilczą Budę”, położoną w kompleksie leśnym między Pokojem a Grabicami. Obok niej znajduje się kapliczka, która stoi na miejscu XVIII-wiecznego kościoła. W Zagwiździu znajduje się kompleks zabytków dawnej huty z XVIII wieku założonej przez króla pruskiego Fryderyka II. Kuźnia wodna będąca elementem kompleksu udostępniona jest do zwiedzania. Spacerując po lesie na południe od Ładzy znajdziemy pomnik niemieckiego leśniczego Willego Müllera, zamordowanego przez kłusowników w 1925 roku.

    Interesujące są również obiekty sakralne parku. Jednym z nich jest kościół szachulcowy w Radomierowicach z lat 1786–90.

    Ciekawa historia związana jest z kapliczką zwaną „Studzionką”, położoną w lesie na północ od Dąbrówki Łubniańskiej. Nazwa tego miejsca pochodzi od znajdującej się w kapliczce studzienki, której woda już od XVIII wieku słynie w okolicy ze swych cudownych leczniczych właściwości. W Karłowicach możemy zobaczyć interesujący zespół zamkowy obejmujący średniowieczny, stopniowo przebudowywany zamek, park oraz okalającą całość fosę. Zbudowany w XIV wieku przez szlachecką rodzinę Bessów, w XVII wieku przeszedł w ręce Piastów brzeskich. Warto również zwrócić uwagę na trudne do odnalezienia w terenie średniowieczne grodziska będące słowiańskimi warowniami, których środkową część stanowi stożek otoczony fosą i wałem obronnym. Na terenie parku znanych jest kilka takich miejsc, między innymi w Murowie, na zachód od Krzywej Góry i na północ od Krogulnej.

    Równie ciekawe pod względem kulturowym są obrzeża SPK. Najbardziej znaną miejscowością jest Brzeg z renesansowym zamkiem książąt brzeskich. W miejscowościach leżących tuż przy granicach SPK znajdują się również w różnym stopniu zachowane zespoły pałacowe lub dworskie: w Mikolinie (1771 rok), Starościnie (XVII/XVIII wiek), Wronowie (XIX wiek), Łosiowie (XIX/XX wiek), Bąkowicach (1800 rok), Tułach (XVIII wiek), Lewinie Brzeskim (1722 rok) i Minkowskiem (XVIII wiek). Do najciekawszych obiektów sakralnych obrzeży parku należą: kościoły drewniane w Popielowie (XVIII wiek), Bąkowicach (XIV wiek), Laskowicach (1686 rok), Bierdzanach (XVI wiek) i Gierałcicach (XV wiek), kościół szachulcowy w Kościerzycach (XIV/XV wiek), drewniana dzwonnica w Lubnowie (XIX wiek) oraz liczne kapliczki przydrożne